5-MAVZU: TALIS XALQARO BAHOLASH DASTURI MAZMUN VA MOHIYATI. TALIS XALQARO BAHOLASH DASTURI DOIRASIDAGI TEST TOPSHIRIQLARI TAHLILI

REJA

1.TALIS xalqaro baholash dasturi mazmun va mohiyati

2.TALIS xalqaro baholash dasturi doirasida test topshiriqlari.

3.TALIS tadqiqoti - o‘qituvchilar faoliyatini o‘rganish asosi.

4.TALIS- kasbiy rivojlanish, baholash va o‘zaro fikr-mulohaza almashish orqali o‘qitishni takomillashtirish

TALIS – rahbar va pedagog kadrlarning umumiy o‘rta taʼlim muassasalarida o‘qitish va taʼlim olish muhitini hamda o‘qituvchilarning ish sharoitlarini o‘rganish;

Ta’lim sifatini takomillashtirishda nafaqat o‘quvchilarning, balki o‘qituvchilarning faoliyatini ham nazoratga olish talab etiladi. OECD tashkiloti tomonidan bu borada ham tadqiqot yaratilgan bo‘lib, u TALIS (Teaching and Learning International Survey) deb nomlanadi. TALIS o‘qituvchilar faoliyati, ish sharoiti va maktabdagi ta’lim muhitini baholashga qaratilgan eng yirik xalqaro tadqiqot hisoblanadi

Biz o‘qituvchilik kasbiga qadam qo‘yish uchun eng yaxshilarni va salohiyatlilarni jalb qilishimiz kerak. O‘qituvchilar - yaxshi ta’lim har bir bolaning kelgusi muvaffaqiyati uchun muhim asos bo‘ladigan, bilimga asoslangan iqtisodiyotning kalitidir. TALIS tadqiqoti o‘qituvchilar o‘zgarishlarga ochiq ekanligi, o‘rganish va o‘z faoliyati davomida rivojlanib borishga intilishi haqida mustahkam dalillarni taqdim etadi. Shu bilan birga, ular hamkasblari va maktab rahbarlari bilan ishlashda ko‘proq tashabbus ko‘rsatishi, kasbiy rivojlanish uchun barcha imkoniyatlardan foydalanishi kerak.

2013-yilda 34 ta mamlakat va iqtisodiyotdan 4 milliondan ortiq o‘qituvchilarni o‘z ichiga olgan 6 500 dan ortiq maktablarning 100 000 nafardan ortiq o‘rta maktab o‘qituvchilari va ularning maktab rahbarlari tasodifiy tanlab olindi. 45 dan ortiq mamlakatlar TALIS 2018 tadqiqotida ishtirok etish uchun qo‘shildi;

TALIS o‘qituvchilar va maktab rahbarlarning kasbiy va pedagogik rivojlanishi, shuningdek, ta’limdagi muhit va sharoitlar haqida tegishli tahlillarga imkon beruvchi aniq ko‘rsatkichlar bo‘yicha ishonchli va taqqoslanadigan ma’lumotlarni ishlab chiquvchi tadqiqotdir;

TALIS tadqiqoti 2008, 2013 va 2018-yillarda o‘tkazilgan bo‘lib, keyingi tadqiqot 2024-yilda o‘tkazilishi rejalashtirilgan;

Tadqiqot doirasida hukumatlar, xalqaro konsorsium, OECD va o‘qituvchilar kasaba uyushmalari o‘rtasidagi hamkorlikda ishlar tashkil etiladi;

- Tadqiqot o‘qituvchilar va maktab direktorlariga ta’limni tahlil qilish va ta’lim siyosatining asosiy sohalarida qarorlar ishlab chiqish bo‘yicha o‘z fikrlarini bildirish imkoniyatini beradi;

- Tadqiqot o‘zi kabi qiyinchiliklarga uchrayotgan mamlakatlarga boshqa davlatlar bilan solishtirish va siyosiy yondashuvlar bo‘yicha ma’lumot olish imkonini beradi;

TALIS 2008 tadqiqotida 24 mamlakat va iqtisodiyot ishtirok etdi. 2013-yilda bu raqam 34 taga yetdi va 2014-yilda yana 4 ta davlatda tadqiqot o‘tkazildi.

2018-yilda 45 dan ortiq mamlakat va iqtisodiyot ishtirok etdi. TALIS 2024 tadqiqotida ishtirok etuvchilar: 50 ta mamlakat va iqtisodiyotlar Malta Ruminiya, Rossiya Federatsiyasi, Saudiya Arabistoni, Singapur, BAA, Vietnam, O‘zbekiston, Ozarbayjon, Kosta-Rika, Norvegiya, Portugaliya, Slovakiya, Sloveniya, Ispaniya, Shvetsiya, Turkiya, Buyuk Britaniya, AQSH, Argentina, (BA) Braziliya, Bolgariya, Xitoy, (Shanxay), Xitoy, Taypeyi, Kolumbiya, Xorvatiya, Kipr, Gruziya, Qozog‘iston, Litva, Avstraliya, Avstriya, Belgiya, Kanada (Alberta), Chili, Chexiya, Daniya, Estoniya, Finlandiya, Fransiya, Vengriya, Islandiya, Isroil, Italiya, Yaponiya, Latviya, Koreya, Meksika, Niderlandiya, Yangi Zelandiya , IEA Xalqaro tadqiqot markazi orqali ishtirok etish

1.Turkiya tomonidan eslatma: Ushbu hujjatda “Kipr” ga tegishli ma’lumotlar orolning janubiy qismiga tegishli. Orolda Kipr turk va turk xalqlarini ifodalovchi yagona hokimiyat yo‘q. Turkiya Shimoliy Kipr Turk Respublikasini (KKTC) tan oldi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti doirasida barqaror va adolatli yechim topilmaguncha, Turkiya “Kipr muammosi” bo‘yicha o‘z pozitsiyasini saqlab qoladi. 2. OECD va Yevropa Ittifoqiga a’zo barcha Yevropa Ittifoqi

Ta’lim berish siyosatning kun tartibiga ko‘tariladi

Samarali o‘qitish, salohiyatli o‘qituvchilar, shuningdek maktabdagi kuchli boshqaruv tizimi, yuqori darajadagi muvaffaqiyatli o‘quvchilarni yetishtirishning kalitidir. Mamlakatlar quyidagi kabi savollarga javob izlaydilar:

- Bugungi kunda maktab o‘qituvchilari turli qiyinchiliklarga dosh berishga qanchalik tayyor?

- Baholash va o‘zaro fikr-mulohaza almashish tizimlari o‘qituvchilarning kasbiy rivojlanishini qanday qilib samarali qo‘llab-quvvatlashi mumkin?

- Maktab va o‘quvchilarning yutuqlarini takomillashtirish maqsadida maktabning boshqaruv tizimini qanday kuchaytirish mumkin?

- Siyosatchilar o‘qituvchilarning kasbiy rivojlanishiga sarflangan sarmoyalar o‘qituvchilar faoliyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatishiga qanday ishonch hosil qilishlari mumkin?

TALIS tadqiqotida nimaga e’tibor qaratiladi? 2008-yildagi TALIS tadqiqotining birinchi davriyligi o‘rta ta’limdagi o‘qituvchilarga qaratilgan bo‘lib, u to‘rtta qit’a bo‘ylab 24 ta mamlakatda o‘tkazilgan. 2013-yildagi TALIS tadqiqotining ikkinchi davriyligi yanada kengroq qamrovga ega bo‘lib, u 34 ta ishtirokchi mamlakat yoki iqtisodiyotni o‘z ichiga oldi. Alohidalik yoki jamoa yetakchiligi, o‘qituvchilarning boshlang‘ich malakasi va o‘quvchilarni baholash amaliyoti bo‘yicha yangi ko‘rsatkichlar kiritildi. TALIS 2013 tadqiqotida, shuningdek, ishtirokchi mamlakatlarga boshlang‘ich va o‘rta maktab o‘qituvchilari o‘rtasida so‘rovnoma o‘tkazish imkoniyatini berdi. Bundan tashqari, mamlakatlar PISA 2012 tadqiqotida qatnashgan maktablarda TALIS 2013 tadqiqotini o‘tkazish imkoniyatiga ega edilar.

Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) mamlakatlarida o‘qituvchilarning ish vaqtini tartibga solish

- OECD mamlakatlarida o‘qituvchilar boshlang‘ich bosqichda yiliga o‘rtacha 1044 soat, boshlang‘ich bosqichda 784 soat, umumiy o‘rta bosqichda 703 soat va yuqori sinflarda 657 soat dars berishadi. OECD mamlakatlarining yarmidan ko‘pida o‘qituvchilar ta’limining har bir bosqichida darsdan tashqari ishi jamoaviy bitim va shartnomalar kabi rasmiy hujjatlar bilan tartibga solinadi. Bu hujjatlarda o‘qituvchi maktabda bo‘lishi kerak bo‘lgan sinf va darsdan tashqari soatlarning soni yoki ishning barcha turlarini bajarish uchun umumiy soatlar ko‘rsatilgan.

Masalan, Shvetsiyada o‘qituvchining bir o‘quv yili uchun umumiy ish vaqti jamoa shartnomasida tasdiqlanadi va maktab rahbari bu vaqtni haftaga taqsimlash to‘g‘risida qaror qabul qiladi, shu jumladan o‘qituvchining sinf va darsdan tashqari ishlari uchun sarflagan vaqtlarni ham inobatga oladi. Italiyada esa o‘qituvchi yiliga 80 soatgacha hamkasblari bilan darsdan tashqari ishlarga vaqt ajratishi lozim, shundan 40 soatini pedagogik kengash va ota - onalar bilan uchrashuvlarga, qolgan 40 soatini esa o‘quvchilar bilan uchrashuvlarga ajratish kerak bo‘ladi. Finlandiyada o‘qituvchilarning ish haftasi davomiyligi eng qisqa vaqtlardan biri – haftasiga 33 soat (OECD, 2019). Boshlang‘ich va o‘rta maktab o‘qituvchilari o‘qishga har yili OECD o‘rtacha ko‘rsatkichidan 100 soat kamroq sarflaydi. Boshqa barcha vazifalar uchun (darsdan oldingi va keyingi ishlar, maktabni rivojlantirish, hamkasblar va ota-onalar bilan jamoaviy ishlash) jamoa shartnomasida boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun haftasiga uch soatlik ish va o‘rta maktab o‘qituvchilari uchun ikki haftada uch soat belgilangan.

Buni bilarmidingiz?

O‘qituvchilarning deyarli uchdan bir qismi o‘qituvchilik kasbi o‘z mamlakatida kasb sifatida qadrlanadi deb hisoblasada, maktab qarorlariga o‘z hissasini qo‘shishi mumkinligi haqida ma’lumot bergan o‘qituvchilar, jamiyatda o‘qitish qadrli ekanligi haqida ko‘proq ma’lumot beradilar (TALIS 2013 tadqiqoti). O‘qituvchilar individual va hamkorlikdagi tadqiqotlarni o‘z ichiga olgan kasbiy rivojlanish tadbirlarida qatnashishlari, boshqa maktablarga tashrif buyurishlari yoki o‘qituvchilarining internet tarmoqlari orqali kuzatishlari, hamda boshqa yondashuvlar haqida xabar beradilar, masalan, bunga kichik guruhlarni o‘z ichiga olgan amaliyotlar, o‘quvchilar bajarishi uchun bir haftadan ko‘proq vaqt talab qilinadigan loyihalar va qo‘shimcha ma’lumotlar hamda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT)ni kiritish mumkin (TALIS 2013 tadqiqoti). O‘qituvchilar baholash va o‘zaro fikr-mulohazalar almashish sinfdagi o‘qitishga ta’sir qilishi borasida qanchalik ko‘p ma’lumot bersalar, ularning shaxsiy samaradorligi shunchalik yuqori bo‘ladi. Bunday holat o‘z ishidan qoniqishda ham o‘z aksini topadi (TALIS 2013 tadqiqoti)

TALIS 2018 tadqiqotining dizayni

E’tibor markazlari TALIS 2018 tadqiqoti TALIS 2013 tadqiqotining muvaffaqiyatiga asoslanadi, unda maktab rahbariyati, o‘qituvchilarning professional muhiti, o‘qitish sharoitlari, maktab va o‘qituvchilarning samaradorligiga katta e’tibor qaratiladi. TALIS 2018 tadqiqotining o‘ziga xos mazmuni ishtirokchi davlatlar tomonidan yangi ko‘rsatkichlarni kiritish imkoniyati bilan ustuvor reyting mashg‘ulotlari orqali belgilanadi. TALIS 2018 tadqiqoti TALIS 2013 tadqiqoti bilan bir xil tarkibga ega bo‘lib, quyidagi sohalarda tadqiqot olib boradi:

-o‘qituvchilarning ta’lim amaliyoti sifati va o‘qitishga bo‘lgan ishonchlari;

- Ta’lim muhiti: o‘qituvchilar va maktablarning o‘ziga xos xususiyatlari;

- maktabdagi boshqaruv tizimining ahamiyati;

- o‘qituvchilarning kasbiy amaliyotlari va sinf muhitini o‘rganish;

- o‘qituvchi va boshlang‘ich ta’limning o‘zaro muvofiqligi;

- kasbiy rivojlanish, baholash va o‘zaro fikr-mulohaza almashish orqali o‘qitishni takomillashtirish;

- maktab va ta’lim muhiti hamda tizim vakillari o‘rtasidagi aloqalarning o‘zaro muvofiqligi;

- o‘qituvchining shaxsiy samaradorligi va o‘z ishidan qoniqishi hamda ularning ahamiyati;

- sinfda o‘qituvchilarning yangiliklarga ochiqligi;

- sinfdagi o‘zaro tenglik va xilma-xillik bilan bog‘liq muammolar.

Tadqiqotda kimlar ishtirok etadi? TALIS tadqiqotida maktablar va maktab o‘qituvchilari ishtirok etish uchun tasodifiy tarzda tanlab olinadi. Har bir mamlakatda ishtirokchi sifatida 200 ta maktab va ushbu maktablarning har biridan 20 nafar o‘qituvchi har bir ta’lim bosqichlari (boshlang‘ich, umumiy o‘rta ta’lim, o‘rta ta’lim) bo‘yicha tanlab olinadi. Bundan tashqari, har bir tanlab olingan maktab direktori ham maxsus so‘rovnomada ishtirok etadi.

Tadqiqot qanday shaklda o‘tkaziladi? Har bir so‘rovnomani to‘ldirish uchun taxminan 45-60 daqiqa vaqt sarflanadi. TALIS so‘rovnomalari (o‘qituvchilar va maktab direktorlari uchun alohida) onlayn yoki qog‘oz shaklda to‘ldiriladi. Javoblar butunlay maxfiy bo‘lib, o‘qituvchilar, maktab direktorlari yoki maktablarning ma’lumotlari hech qachon individual tarzda oshkor etilmaydi

Taqdim etiladigan materiallar TALIS tadqiqotida bir qator tahliliy ma’lumotlar, jumladan, bir qator xalqaro hisobotlar (asosiy hisobot, amaliy tadqiqotlar hisoboti, texnik hisobot), umumiy hisobotda keltirilgan tahlilga asoslangan ikkita tematik hisobot taqdim etiladi. Bundan tashqari, TALIS dasturida tadqiqotchilarga qo‘shimcha tahlillarni o‘tkazish uchun to‘liq hujjatlashtirilgan xalqaro ma’lumotlar bazasi va ikkita tahlil qo‘llanmasi bo‘lgan ma’lumotlarni yetkazib beradi. TALIS tadqiqoti Boshqarish tizimi va tuzilmasi TALIS tadqiqoti Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyoti Tashkiloti (OECD) tomonidan tashabbus qilinib, ishtirokchi mamlakatlar va iqtisodiyotlar tomonidan boshqariladi. TALIS Boshqaruv kengashi (TGB) va uning uning Strategik rivojlantirish guruhi (SDG) qarorlarni qabul qilishning asosiy organlari hisoblanadi. TALIS xalqaro konsorsiumi, Ta’lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasi (IEA) boshchiligidagi Niderlandiyaning, Amsterdam va Germaniyaning Gamburg shahrida joylashgan bosh idoralari OECD kotibiyati nomidan xalqaro miqyosda tadqiqot o‘tkazish uchun mas’uldir. Bundan tashqari, Kanada statistika markazi (Ottava, Kanada) hamda ACER Ta’lim tadqiqotlari bo‘yicha Avstraliya kengashi (Melburn, Astraliya) tashkilotlari IEA ning hamkorlari hisoblanadi.

Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) va uning ta’lim masalalari bo‘yicha direksiyasi OECD tashkiloti hukumatlarga siyosiy tajribani taqqoslash, umumiy muammolarga javob izlash, foydali amaliyotlarni aniqlash va ichki hamda xalqaro siyosatni muvofiqlashtirish muhitini taqdim etadi. U butun dunyodagi demokratiya va bozor iqtisodiyotiga asoslangan mamlakatlarini birlashtiradi:

- barqaror iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlash;

- ish bilan bandlikni takomillashtirish;

- turmush darajasini oshirish;

- moliyaviy barqarorlikni saqlash;

- a’zo va a’zo bo‘lmagan mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishiga ko‘maklashish;

- jahon bozorining o‘sishiga hissa qo‘shadi. Bugungi globallashgan iqtisodiyotda, ta’lim o‘sish va rivojlanishning asosiy harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi. OECD tashkilotining ta’lim va ko‘nikmalar bo‘yicha direksiyasi XXI asrda ta’lim tizimlari oldida turgan dolzarb vazifalar, jumladan o‘qituvchilar uchun zarur bo‘lgan bilim va ko‘nikmalarni berishda o‘qitish va ta’lim olish sifatini qanday yaxshilashga e’tibor qaratadi.

Qisman o‘qituvchilarning ish faoliyatidan mamnunligi haqida

Varkey Foundation Global Teacher Status Index tahlillariga ko‘ra, Xitoy, Malayziya, Tayvan, Rossiya va Indoneziyadagi o‘qituvchilar dunyodagi eng yuqori maqomga ega ekanligini ma’lum qilgan. O‘qituvchi maqomi va PISA natijalari o‘rtasida aniq ijobiy munosabatlar mavjud. O‘qituvchi maqomi yuqori bo‘lgan mamlakatlarda (Xitoy, Tayvan va Singapur) o‘qituvchilar maqomi past bo‘lgan mamlakatlarga qaraganda (Braziliya va Isroil) o‘quvchilarning natijalari yuqori. Biroq, o‘qituvchi maqomi va o‘qituvchilar maoshi o‘rtasidagi munosabatlar zaif ijobiy. O‘qituvchilar maqomi yuqori bo‘lgan ko‘p mamlakatlarda, shu jumladan Xitoy, Malayziya, Hindiston va Indoneziyada o‘qituvchilarning maoshi shunga qaramay past darajada qolmoqda. Xuddi shunday, o‘qituvchilar maqomi nisbatan past bo‘lgan ko‘p mamlakatlarda (Ispaniya, Germaniya) o‘qituvchilar maoshi nisbatan yuqori. Shuningdek, o‘qituvchilarga bo‘lgan hurmat qanchalik baland bo‘lsa, ota-ona bolasini o‘qituvchilik kasbiga undashi ehtimoli shunchalik yuqori ekanligi aniqlandi. Shunga qaramay, tadqiqotchilarning fikricha, o‘quvchilarning yuqori natijalariga erishish uchun yuqori maosh ham, yuqori o‘qituvchi maqomi ham zarur

TALIS tadqiqotida ishtirokchi mamlakatlar uchun umumiy tavsiyalar

Kasbiy rivojlanish kurslari ko‘proq maktablarda amaldagi jarayonni o‘rgatishga qaratilib, birorbir tayanch maktabning bazasida olib borilishi kerak. Bunday kurslar o‘qituvchilarni birgalikda faol rivojlanishiga hissa qo‘shadi, ularning zarur bilim va ko‘nikmalarga ehtiyojlarini qondiradi, shuningdek, ma’lum bir maktabning xususiyatlariga moslashtiradi. Kasbiy rivojlanish bilan shug‘ullanish uchun vaqt ajratish zaruz. O‘qituvchilarning katta qismi, vaqt yetishmasligi ularning to‘liq rivojlanishiga imkon bermasligini ta’kidlashdi. Singapur singari dunyodagi eng muvaffaqiyatli ta’lim tizimlarida o‘qituvchilarning kasbiy rivojlanishiga ular faoliyatining ajralmas qismi sifatida e’tibor qaratishadi. O‘qituvchilar yetishmasligi muammosini hal qilish uchun boshqa sohadagi odamlar uchun o‘qituvchilik kasbiga kirishning turli xil muqobil yo‘llarini topish zarur. Bunda adekvat va sifatli o‘qitishni ta’minlash mexanizmlarini yaratish zarur

TALIS – rahbar va pedagog kadrlarning umumiy o‘rta taʼlim muassasalarida o‘qitish va taʼlim olish muhitini hamda o‘qituvchilarning ish sharoitlarini o‘rganish;

Ta’lim sifatini takomillashtirishda nafaqat o‘quvchilarning, balki o‘qituvchilarning faoliyatini ham nazoratga olish talab etiladi. OECD tashkiloti tomonidan bu borada ham tadqiqot yaratilgan bo‘lib, u TALIS (Teaching and Learning International Survey) deb nomlanadi. TALIS o‘qituvchilar faoliyati, ish sharoiti va maktabdagi ta’lim muhitini baholashga qaratilgan eng yirik xalqaro tadqiqot hisoblanadi. Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi vakillari Fransiyaga qilgan safari davomida Xalqaro iqtisodiy hamkorliklar tashkilotida bo’lib, mutasaddilar bilan muzokara o’tkazdi. Uchrashuv davomida TALIS xalqaro baholash 152 tadqiqotlarida O‘zbekistonning ilk ishtiroki yuzasidan kelishuv imzolash bo‘yicha ham muzokaralar olib borildi. OECD mutasaddilari TALIS o‘tkazishdan maqsad ta’lim muassasalaridagi ahvolni, o‘qituvchilar kompetensiya-larini va muammolarini aniqlash ekanligini, lekin natijalar personal muhokama qilinmasligi va reyting chiqarilmasligini qayd etib o‘tishdi. Shuningdek, navbatdagi TALIS tadqiqoti 2024-yilda o‘tkazilishi rejalashtirilgani va unda ishtirok etish uchun O‘zbekiston hukumati rasman murojaat qilishi lozimligi ta’kidlandi. Shundan so‘ng, shartnoma tuzilib, rasmiylashtirish masalalari ko‘rib chiqilishi ma’lum qilindi. Yakunda ushbu tadqiqotda ishtirok etish bo‘yicha boshqa davlatlar, xususan, 2018-yilda birinchi marta TALIS tadqiqotlarida ishtirok etgan Qozog‘iston tajribasini o‘rganishga kelishib olindi. O‘quvchilarning xalqaro baholash tadqiqotlarida munosib ishtirok etishlari uchun, avvalo, ularning ustozlari bu borada yetarlicha bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari lozim. Boshlang‘ich ta’lim sifatini takomillashtirishda ham pedagoglarning ushbu jihatlarini rivojlantirish kerak. Oliy ta’lim muassasalarida tahsil olayotgan yosh pedagoglarga xalqaro baholash tizimlari to‘g‘risida majburiy fan kiritilishi, bu fanga oid darslik va qo‘llanmalar ishlab chiqilishi kutilgan natijaga erishish uchun zamin yaratadi. Bundan tashqari axborotresurs markazlarini turli metodik qo‘llanmalar bilan boyitish hamda ulardan foydalanish uchun shart-sharoitlar yaratish kerak. Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, boshlang‘ich ta’lim tizimini sifatli tashkil etish kelgusi o‘quv faoliyati uchun poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Ta’lim sifatini baholash va takomillashtirishda xalqaro tadqiqot dasturlarining o‘rni beqiyosdir. Chunki bu tadqiqotlarda ishtirok etish orqali yutuq va kamchiliklarimiz, ta’lim sohasida dunyo bo‘yicha egallagan o‘rnimiz yaqqol ko‘rinadi. Bu esa yo‘l qo‘yilgan xatolarni tuzatishga, yanada qattiqroq mehnat qilishga undaydi.

Oʻzbekistonda TALIS tadqiqotlarini oʻtkazish aktab oʻqituvchilari va direktorlariga qanday foyda beradi?

Yaqinda Taʼlim inspeksiyasi rahbariyati va Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) tashkiloti vakillari oʻrtasida Oʻzbekistonning 2024-yilgi Taʼlim berish va oʻqitish sifatini baholash boʻyicha xalqaro tadqiqotlar (TALIS)da qatnashishi masalalariga bagʻishlangan onlayn uchrashuv boʻlib oʻtdi. Unda Taʼlim inspeksiyasi boshligʻi Ulugʻbek Tashkenbayev, inspeksiyaning tegishli boshqarma va boʻlim rahbarlari, shuningdek uning huzuridagi Milliy markaz jamoasi, hamda OECD tashkilotining TALIS boshqarmasi boshligʻi oʻrinbosari Karin Trembley, TALIS analitigi, xalqaro hamkorliklar boshqaruvchisi Sofi Vayssett va Pablo Freyzerlar ishtirok etdi.

Taʼkidlash joizki, TALIS (Teaching and Learning International Survey) oʻqituvchilar faoliyati, ish sharoiti va maktabdagi taʼlim muhitini baholashga qaratilgan eng yirik xalqaro tadqiqot boʻlib, har 6 yilda oʻtkaziladi. Soʻnggi marta 2018-yilda oʻtkazilgan TALIS xalqaro baholash tadqiqotlarida 48 ta davlat qatnashgan boʻlib, natijalari 2020-yilda iyun oyida eʼlon qilingan edi.

Uning maqsadi – ishtirokchi mamlakatlarga samarali oʻqitish va oʻrganish uchun shart-sharoitlar yaratishga qaratilgan taʼlim siyosatini ishlab chiqishda yangi ustuvor yoʻnalishlarni koʻrib chiqish va aniqlash imkonini beradigan ishonchli, dolzarb va qiyosiy maʼlumotlar taqdim etishdan iborat. Tadqiqotlar maktab oʻqituvchilari va direktorlariga nafaqat milliy, balki xalqaro darajada oʻz fikrini bildirish imkonini beradi. Muhokamalar avvalida Taʼlim inspeksiyasi boshligʻi Ulugʻbek Tashkenbayev xorijiy hamkorlarga Oʻzbekiston taʼlim tizimi va pedagog kadrlar faoliyati boʻyicha amalga oshirilayotgan ishlar haqida maʼlumot berib oʻtdi.

– Taʼlim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi tashkil topgan kunlardan boshlab, tizimda sifat koʻrsatkichlarini yangi bosqichga olib chiqishga harakat qilib kelmoqda, – dedi u. – Shu nuqtai-nazardan sohadagi muammo va yutuqlarimizni va shaffof tarzda aniqlab olish biz uchun juda muhim.

Umuman olganda, TALIS tadqiqotlarini mamlakatimizda oʻtkazish boʻyicha bir necha yillardan buyon hamkorlik qilib kelmoqdamiz. Shunday ekan biz uchun bu tizim begona emas. Xususan, soʻnggi yillarda umumtaʼlim maktablari milliy reytingini aniqlashda ham mazkur tizimga moslashtirilgan soʻrovnomalardan muntazam tarzda foydalanib kelyapmiz. Bu orqali qator yutuq va kamchiliklarimizni mamlakat miqyosida aniqlab kelmoqdamiz.

Ushbu tadqiqotning xalqaro miqyosda oʻtkazilishi esa mamlakatimizdagi taʼlim tizimini obyektiv baholab, muammo va kamchiliklarimizni boshqa mamlakatlar bilan solishtirishimizga va kelgusidagi rejalarimizni yana-da aniqroq belgilab olishimizga xizmat qiladi.

“TALIS tadqiqoti oʻqituvchilar va maktab direktorlari oʻrtasida olinadigan soʻrovnomalar orqali taʼlim muassasasidagi boshqaruv muhiti baholanadi. Unda tasodifiylik asosida tanlab olinadigan oʻrtacha 200 ta taʼlim muassasasi, 4000 nafar oʻqituvchi va 200 nafar maktab direktori qatnashishi koʻzda tutilgan. Xalqaro tadqiqotlar natijalarining oʻzaro integratsiyasini taʼminlash va olinadigan tahlillarning qamrovini kengaytirish maqsadida PISA tadqiqoti oʻtkaziladigan maktablar bilan bogʻliq holda amalga oshirish imkoniyatlari ham mavjud. Tadqiqotning maqsadi taʼlim muassasalaridagi ahvolni, oʻqituvchilarning faoliyatidagi muammolarni tizimli tahlil qilib, natijalarni individual tarzda emas, balki reprezentativlik tamoyili asosida davlatlar va xalqaro miqyosda solishtirma tahlillar olib boriladi.

TALIS tadqiqotida 2008-yil 24 ta mamlakat, 2013-yil 37 mamlakat, 2018-yil 46 mamlakat ishtirok etgan bo‘lsa, 2024-yil 52 ta mamlakat ishtirok etishdilar. Ushbu tadqiqotda 200 ta maktab, 4000 nafar o‘qituvchi va 200 nafar maktab direktori ishtirok etadi. Bu tadqiqotda ham tanlash xuddiki, PISA tadqiqotlariga o‘xshash bo‘lib, qaysi bosqich o‘qituvchilarini tanlash yoki nechta tilde so‘rovnomalar bo‘lishi tuzilgan shartnomaga asosan ko‘zda tutiladi. TALIS butun dunyo bo‘ylab ta’limga ta’sir qiluvchi hamda davom etayotgan muammolar va yangi o‘zgarishlarni hisobga oladi. Masalan, hozirgi kunda Covid-19 pandemiya davrida ham o‘qituvchilik kasbidagi uzilshlarga o‘z-o‘zidan javob topish, tashabbuskorlik va o‘z ustida ishlash kabi qobiliyatlarning borligi va uni namoyon qilish, ijodkorlik va kreativlik asosida ishga yondashish juda muhim hisoblanadi. O‘qituvchilar, maktab rahbarlari va o‘qitishning ishonchli ko‘rsatkichlarini ishlab chiqish, vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishlar yoki izchilliklar bo‘yicha haqiqiy xalqaro taqqoslashlar va istiqbollarini ta’minlashdan iboratdir. Ushbu ko‘rsatkichlarning tahlillarini talqin qilish ta’lim siyosati va amaliyoti bilan bog‘liq manfaatdor tomonlarning uch guruhiga yo‘naltirilgan.

1. Ularga o‘qituvchilik kasbini rivojlantirishga ko‘maklashuvchi siyosatni ko‘rib chiqish va ishlab chiqishga yordam berish hamda samarali o‘qitish va o‘rganish uchun yaxshi sharoit yaratish

2. O‘qituvchilar, maktab rahbarlari va ta’lim sohasidagi mutaxassislar uchun ta’lim amaliyotini muhokamaga targ‘ib qilish va ularni takomillashtirish yo‘llarini ko‘rsatish

3. Tadqiqotchilar, har bir kontent sohasi bo‘yicha o‘tgan tadqiqot adabiyotlarini yaratish (konseptual doirada aniqlangan) hamda TALIS va boshqa ma’lumotlar yordamida keying tadqiqotlar uchun asoslovchi ma’lumotlarni yaratish.

Shuningdek, 2024-yildagi tadqiqotlarda OECD tomonidan faqatgina maktab oʻqituvchi va direktorlari emas, balki uning qamrov darajasini maktabgacha va oliy taʼlim tizimiga ham taʼminlash imkoniyatlari yaratilgan. Bundan tashqari, oʻqituvchilarning pedagogik salohiyatini ham baholash modullari tanlov asosida kiritilganligi tadqiqotning yangi davriyligidagi oʻziga xosliklarda biridir, lekin bu ishtirokchi davlatlarning tanloviga bogʻliq”– deyiladi OECD vakilining taqdimotida.

TALIS tadqiqoti direktor va o‘qituvchi xodimlar o‘rtasida turli xil so‘rovnomalar o‘tkazib, ularni xalqaro darajada baholaydilar. TALIS xalqaro baholash dasturi o‘tkazgan shunday qiziq so‘rovnomalardan biri bilan tanishib qoldim. O‘qituvchining kasbidan mamnunligi haqida so‘rovnoma berilgan bo‘lib, bu so‘rovnoma TALIS tadqiqotlarida ishtirok etgan davlatlar kesimida foizlar bilan chiqarib izohlangan.

O‘qituvchi bo‘lishga qaror qilganimdan afsusdaman.

Ehtimol, boshqa kasbni tanlasam, yaxshiroq bo‘lar edi.

Menimcha, o‘qituvchining kasbi jamiyatda qadrlanadi.

Agar men yana qaror qabul qila olsam, o‘qituvchilikni tanlagan bo‘lar edim. -O‘qituvchilik kasbining afzalliklari uning kamchiliklaridan ustun turadi.

Yuqoridagi kabi so‘rovnomalardan ham anglash qiyin emaski, uning maqsadi– ishtirokchi mamlakatlarga samarali o‘qitish va o‘rganish uchun shart-sharoitlar yaratishga qaratilgan ta’lim siyosatini ishlab chiqishda yangi ustuvor yo‘nalishlarni ko‘rib chiqish va aniqlash imkonini beradigan ishonchli, dolzarb va qiyosiy ma’lumotlar taqdim etishdan iborat. TALIS tadqiqotlarini o‘tkazishdan yana bir asosiy maqsad ta’lim muassasalaridagi ahvolni bilish, o‘qituvchilar kompitensiyalarini va muammolarini aniqlashdan iborat. O‘ylaymanki, ushbu tadqiqotda O‘zbekistonning qatnashishi o‘qituvchi maqomini yuksaltirish va o‘qituvchilik kasbining qadrlanishiga yana bitta muhim va ulkan qadam bo‘ladi.

Shuni taʼkidlash lozimki, Oʻzbekiston Respublikasi umumtaʼlim muassasalarining ushbu nufuzli xalqaro TALIS tadqiqotida ishtirok etish masalasi hukumatning 2018-yildagi qarorida belgilangan boʻlib, ushbu tadqiqotda qatnashish boʻyicha Taʼlim inspeksiyasi va OECD oʻrtasida bir necha marta olib borilgan uchrashuvlar natijasida, tadqiqotda qatnashish boʻyicha dastlabki kelishuvga erishilgan edi. Tadqiqotda ishtirok etish boʻyicha moliyaviy masalalar esa inspeksiya va Jahon banki hamkorligida amalga oshirilayotgan loyihada koʻzda tutilgan. Inspeksiya va OECD oʻrtasida boʻlib oʻtgan navbatdagi uchrashuv tadqiqotda ishtirok etish yoʻnalishlari va modellari borasida olib borilgan muhokamalarning mantiqiy davomi boʻlib, tomonlar oʻrtasidagi shartnoma loyihasini ishlab chiqish boʻyicha kelishuvga erishildi.

Maʼlumot uchun, Shanxayda TALIS-2013 natijalariga koʻra oʻqituvchilar oylik maoshi 10 foizga oshirilgan. Avstraliyada oʻqituvchilarni oliy taʼlimdan keyingi tayyorgarligi boʻyicha yangi dasturlar joriy etilgan, professional standartlar yangilangan. Italiyada “Yaxshi maktab” loyihasi doirasida oʻqituvchilar malakasini oshirish uchun qoʻshimcha mablagʻ ajratilib, oʻqituvchilarga haq toʻlash tizimiga oʻzgartirish kiritgan bunda asosiy eʼtibor oʻqituvchilar faoliyat samaradorligiga qaratildi. Angliyada maktablar uchun 1 kun (yiliga 3-marta) davom etadigan “qisqa tekshiruvlar” joriy etilib, ushbu holat navbatdagi tadqiqotlarda pedagoglar tomonidan “yaxshi” deb baholangan.

Joriy yilda Oʻzbekistonda xalqaro TALIS 2024 (The Teaching and Learning International Survey) tadqiqoti oʻtkaziladi. Tadqiqotda ishtirok etish uchun mamlakatimizdagi umumtaʼlim maktablari orasidan tasodifiy reprezentativlik tamoyili asosida 210 ta maktab tanlab olingan. Joriy yilning 4-18-aprel kunlari oʻtkazilayotgan tadqiqot jarayonlarida mazkur maktablar direktorlari va ularda faoliyat yuritayotgan 4507 nafar oʻqituvchi ishtirok etadi. TALIS – Oʻqitish va taʼlim olish muhitini oʻrganish xalqaro tadqiqoti boʻlib, unda maktab direktorlari va oʻqituvchilar soʻrovnoma toʻldirish orqali ishtirok etadi. Tadqiqotda dunyo boʻylab 52 ta (shundan tayanch oʻrta taʼlim (ISCED level 2) moduli ishtirokchilari 33 ta) mamlakat qatnashmoqda. Oʻzbekiston, Albaniya, Ozarbayjon, Bahrayn, Kosta Rika, Germaniya, Montonegro, Marokash, Shimoliy Makedoniya, Serbiya davlatlari qatorida yangi ishtirokchi sifatida qatnashmoqda.

TALIS 2024 tadqiqotining asosiy soʻrovnoma jarayonlari yakunlandi

✅ Avval xabar qilinganidek, (https://t.me/uzedu/26762) joriy yilning 4 – 18-aprel kunlari yurtimizdagi tasodifiylik tamoyili asosida tanlab olingan 210 maktabda Oʻqitish va taʼlim olishni oʻrganish xalqaro TALIS 2024 tadqiqotining asosiy soʻrovnoma jarayonlari oʻtkazildi.

➖ Tadqiqotlar belgilangan barcha maktablarda tasdiqlangan rejaga muvofiq toʻliq tashkil etildi. Unda qatnashishi rejalashtirilgan 4 507 nafar oʻqituvchining 4 436 nafari (98,46 %) ishtirok etdi. Mazkur tadqiqot maʼlumotlari oʻrnatilgan tartibda Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (IHTT)ga taqdim etildi.

Maʼlumot uchun: TALIS 2024 tadqiqoti natijalari 2024-2025-yillar davomida IHTT hamkorligida tahlil qilinadi va natijalar 2025-yilning soʻnggida xalqaro miqyosda eʼlon qilinadi.