4-tarqatma material

LEONARDO DA VINCHI

O‘z davridan ilgarilab ketgan inson

Ko‘pchilik odamlar Leonardo da Vinchi ismini eshitishsa, uning mashhur surati “Mona Liza”ni yodga olishadi. Bu surat Parijdagi badiiy san’at muzeyida saqlanadi. Har yili millionlab sayyohlar uni ko‘rish uchun kelishadi. Biroq Leonardo nafaqat rassom, balki iste’dodli ixtirochi, muhandis, arxitektor va haykaltarosh ham bo‘lgan. U ko‘plab yangi va g‘aroyib g‘oyalarga boy edi. Leonardo da Vinchi 1452-yilda Italiyaning Vinchi shahri yaqinida joylashgan otasining shahar tashqarisidagi uyida tug‘ilgan. Uning bolaligi tabiat qo‘ynida o‘tgan. U o‘zining atrofidagi hayvonlar va hasharotlarni doim kuzatar edi. Keyinchalik Leonardo otasi bilan Florensiya shahriga ko‘chib keladi. U yerda Verrokkiyo ismli taniqli rassom va haykaltarosh qo‘lida hunar o‘rganib, ishlay boshlaydi. U Verrokkiyoning qo‘lida ishlagan vaqtida o‘z zamonasidagi texnikalar haqida juda ko‘p ma’lumotga ega bo‘ladi. Bu unga turli xil mexanizmlarning qanday ishlashini tushunib olishga yordam beradi. U yana har xil bo‘yoqlarni aralashtirib, kerakli ranglar olishni va haykallar yaratish uchun metalldan foydalanishni o‘rganib oladi.

Leonardo doimo bilimga chanqoqlikni his etar edi. U o‘z atrofidagi olamni o‘rganar va ko‘rganlarini chizib borar edi. U qo‘liga tushgan barcha kitoblarni o‘qir, boshqa odamlarning g‘oyalarini tinglar va ulardan bilib olgan yangi narsalarni yozib borar edi. Ayrim qo‘lyozmalari plakatlardek katta, boshqalari esa belbog‘ida olib yurishga qulay bo‘lishi uchun kichkina bo‘lgan. U yozganlarining ko‘pi yo‘qolib ketgan, lekin ayrimlari XIX asr boshida chop etilgan bo‘lib, ularni hozirgi kunda ham ko‘rish mumkin. Ularda rasmlar va husnixat bilan yozilgan yozuvlar bor.Leonardoning qo‘lyozmalarida ixtirolarining tasvirlari bor. Shuningdek, bu qo‘lyozmalar uning nimalarga va ular qanday qilib ishlashiga bo‘lgan katta qiziqishini ham ko‘rsatadi. Uni mashinalar qiziqtirar edi, ammo shu bilan birgalikda, unga tirik mavjudotlarning qanday harakatlanishi, ularning tuzilishi ham qiziq edi. U oqayotgan suv, daraxtdagi barglar, uchayotgan qushlar va inson tanasini o‘rganar va tasvirlar edi. Atrof-muhitni kuzatish jarayonida, u har doim biror yangilikni o‘zi uchun bilib olar edi. Leonardo barcha bilimlarini va boshqalardan eshitgan g‘oyalarni doim rivojlantirib, takomillashtirib borgan. Natijada, uning qo‘lyozmalaridagi aksariyat tasvirlarda mutlaqo yangi g‘oyalar aks etadi. Ayrimlari kelajak tasvirlariga o‘xshaydi. Masalan, uning “Uchar mashina” chizmasi osmonda havo sharlari va samolyotlar paydo bo‘lishidan ancha oldin chizilgan. Leonardo yangi g‘oyalarga boy bo‘lishiga qaramay, rasmlaridagi tasvirlarning ko‘pchiligini hayotga tatbiq etmadi. Qo‘lyozmalarining birida parashut bilan tasvirlangan odamning rasmi bor edi. Faqat bu g‘oya 300 yildan keyin 1783-yili birinchilardan bo‘lib, bir fransuz yerga parashutda tushgandan keyingina hayotga tatbiq etildi.

Uning boshqa ixtirosi inson tanasini o‘rganish va uning qanday harakatlana olishiga bo‘lgan qiziqishi asosida yaratilgan. Leonardoda odamning qo‘llari, oyoqlari va boshqa a’zolari aks etgan rasmlari ko‘p bo‘lib, u, haqiqatan, mexanik odam-robotni loyihalashtirgan! Bu robot to‘g‘ri o‘tira olar, qo‘llarini silkitar, boshini qimirlatar, og‘zini ocha olar va yopa olar edi.Leonardo da Vinchi 1519-yilda vafot etdi. U haqiqatan ham, o‘z davridan ilgarilab ketgan inson edi.

Matn yuzasidan savollar:

Leonardo da Vinchi

1. Leonardo da Vinchi kim bo‘lgan?

A. Fermer

B. Shifokor

C. Haykaltarosh

D. Quruvchi

2. Leonardo da Vinchining bolalikdagi qaysi tajribasi uning ixtirochi bo‘lib

yetishishida yordam bergan?

A. Otasi bilan Parijga qilgan sayohati

B. Hayvonlar va hashoratlarni kuzatgani

C. Badiiy muzeylarni borib ko‘rishi

D. Kerakli rangni chiqarish uchun ranglarni aralashtirishi

3. Verrokkiyo nima bilan mashhur bo‘lgan edi?

__________________________________________________________

__________________________________________________________

4. Leonardo da Vinchi Verrokkiyodan nimalarni o‘rgandi? Ikkita misol

keltiring. Bu bilimlari unga kelgusi hayotida qanday yordam berganini tushuntiring.

__________________________________________________________

__________________________________________________________

5. “bilimga chanqoqlikni his etar edi” jumlasidan Leonardo da Vinchi

to‘g‘risida nimani tushunish mumkin?

A. U keragidan ortiq narsani bilishni xohlagan.

B. Unda turli mexanizmlarni yaratish g‘oyalari ko‘p bo‘lgan.

C. U iqtidorli rassom va haykaltarosh bo‘lgan.

D. U o‘z kelajagi haqida tasavvurga ega edi.

6. Nima sababdan hozirgi kunda Leonardo da Vinchining qo‘lyozmalari

insonlar uchun muhim ahamiyatga ega?

__________________________________________________________

__________________________________________________________

7. Nima uchun Leonardo da Vinchi ko‘plab ixtirolarini hayotga tatbiq

etilganligini ko‘ra olmadi?

A. U ko‘plab yangi ixtirolarini yaratish bilan band bo‘lgan.

B. U nafaqat ixtirochi, balki rassom ham bo‘lgan.

C. Uning ixtirolari amalga oshganida u vafot etgan edi.

D. U hech kimga ixtirolarini amalga oshirishga yo‘l qo‘ymadi.

8. Leonardo da Vinchi tabiatdan o‘rgangan narsalaridan bitta misol keltiring. Bu kuzatuvlar unga ixtirolar qilishda qanday yordam berganligini tushuntirib bering.

__________________________________________________________

__________________________________________________________

9. Parashut qachon ilk marotaba hayotga tatbiq etilgan?

A. 1452-yilda

B. 1519-yilda

C. 1783-yilda

D. 1800-yilda

10. Matn “O‘z davridan ilgarilab ketgan inson – Leonardo da Vinchi”, - deb nomlangan. Leonardo da Vinchi ixtirolaridan bittamisol keltiring va u qanday qilib o‘z davridan ilgarilab ketganligini tushuntirib bering.

__________________________________________________________

__________________________________________________________

11. Ushbu matnga quyidagi sarlavhalardan yana qaysi biri mos kelishi mumkin?

A. Leonardo da Vinchi – metallga ishlov berish bo‘yicha mashhur usta.

B. Leonardo da Vinchi – Italiyada yashagan odam.

C. Leonardo da Vinchi – mashhur rassom.

D. Leonardo da Vinchi – g‘oyalarga boy inson.

12. Muallif Leonardo da Vinchi haqida nimalarni o‘ylayapti? O‘z fikringizni tushuntirishda o‘qiganlaringizdan foydalaning.

__________________________________________________________

__________________________________________________________